Fatiha suresinin ismi

[CUMHUR]

SÛRENİN İSMİ

Fâtiha Kur’an’ın hem önsözü, hem de özetidir. Önsözüdür, zira adı
“Fâtiha”dır.
Kur’an gibi muhteşem bir siteye, Fâtiha gibi muhteşem bir kapıdan
girilir. Fâtiha’nın zıddı hatime’dir ve “sonsöz” anlamına gelir. Fatiha
Kur’an’ın özetidir, zira Fâtiha Kur’an’ın özüdür. Adeta tüm Kur’an
Fâtiha’nın tefsiridir. Fâtiha nasıl kelam cenneti olan Kur’an’ın kapısı
ise, besmele de bu kapının anahtarıdır.
“Bizzat kendini açan” ya da “başka bir şeyi açan” anlamındaki
adı, Hz. Peygamber’in Fâtihatu’l-Kitab (Kitabı Açan, Kitabın Girişi)
isimlendirmesine dayanır. Bu da gösteriyor ki, Allah Rasulü Fâtiha’yı
Kur’an’ın önsözü olarak telakki etmiştir.
Fâtiha ismi dışında sahih rivâyetlerle bize kadar gelen üç ismi
daha bulunmaktadır: es-Seb‘u’l-Mesânî (Tekrarlanan Yedili), Ummu’l-
Kur’an (Kur’an’ın Anası) ve Ummu’l-Kitab (Kitabın Anası). Birinci
isim, Rasulullah’ın bir tefsiridir ve Kur’an’dan ilhamla konulmuştur
(Hıcr 15:87).1 Son iki isim ise Fâtiha’nın Kur’an’ın veciz bir özeti olduğuna
işaret eder.
Fîrûzâbâdî Fâtiha için 30 adet isim sayar. Bunlar arasında ilk akla
gelenler el-Esas, el-Hamd, eş-Şükr, ed-Dua, es-Safiyye, el-Kenz, el-
Vâfiye, el-Kâfiye isimleridir. Daha başka isimler de zikredilmiştir.
Fakat Efendimizden gelen sahih rivâyetlerin de gösterdiği gibi, yukarıdaki
üç isim dışında Fâtiha’nın ismi olarak kaynaklarda sunulan
isimler mevsuk bir habere dayanmamaktadır. Bunlar zaman içerisinde
ortaya çıkan ve ilk kimin kullandığı bilinmeyen isimlerdir. Bu isimlerden
her biri Fâtiha’nın bir özelliğini ifade eder. Fâtiha’nın isimlerinin
çokluğu, geleneksel tasavvurun bir yansımasıdır. Zira geleneksel
tasavvura göre, isimlerin çokluğu müsemmanın şerefine delalet eder.
Bu yüzden bir şeyin şerefini ifade etmek için onun isimlerini çoğaltmak
adetten olmuştur. Bu anlayışla bazı kişiler sevdiğinin şerefine şeref
katmak amacıyla ona bir isim de kendileri takmışlardır.
Sûrelerin özellikle sahih rivâyetlerle gelen isimleri dışındaki yaygın
olmayan isimleri meselesi izaha muhtaçtır. Zira bu isimleri tam
olarak kimlerin kullandığı, hangi zamanlarda ve hangi mekânlarda
kullanıldığı bilinmemektedir. Bu konuda ayrıntılı bilgi veren eserlerin
en başında Fîrûzâbâdî’nin (ö. 817 h.) Besairu Zevi’t-Temyiz fi Letaifi’l-
Kitabi’l-‘Azîz isimli eseri gelir. Bu eserde Kur’an sûreleri nicelik ve
nitelik itibarıyla ele alınır, ayrıntılı bir sayım dökümü yapılır, diğer
sûrelerle benzer ve farklı yönlerini bir bir ortaya konur, sûreler hak-
1- Buhârî, Tefsir 1.
kındaki kemmiyyet bilgileri harf sayısına varana dek verilir. Böylesine
ayrıntılı bir eserde dahi sûrelerin alternatif isimlerinin menşei, konulduğu
zaman ve yerler hakkında hiçbir bilgi verilmez. Şu halde Kur’an
sûrelerinin ilk nesiller tarafından kullanıldığına dair herhangi bir delil
bulunmayan, kim tarafından nerede ve ne zaman kullanıldığı bilinmeyen
alternatif isimler, ilgili eserlerde sadece hayatta karşılığı olmayan
birer malumat olarak nakledildiğini söylemek yanlış olmasa gerektir.

alıntı...