Konuşma Âdabı

[CUMHUR]

Konuşma Âdabı

--------------------------------------------------------------------------------
Müslüman; Güler yüzlü, tatlı dilli olmalı; kaba-saba konuşmamalı; ağzından asla çirkin sözler çıkmamalı; yâ hayır söylemeli, yâ da susmalıdır.
Güzel konuşma Müslümanın şiarı olmalıdır. İnsanları güldürmek için, yahut bilgiçlik taslamak için boş boş konuşmak bir Müslümana yakışmaz.
Konuşma âdâbıyla ilgili genel esaslara bakalım:
* Güzel konuşmak için, ilk önce lisanı iyi öğrenmek, zengin bir kelime hazinesine sahip olmak gerektir. İmlâ kaidelerini bilmeden; kelimelerin kafasını gözünü yararak, cümle kuruluşuna dikkat edilmeyerek yapılan konuşmalar ekseriyetle tesirsiz olur.
Sahabelerin nakline göre, Peygamber Efendimiz (s.a.v.), fesih ve beliğ bir şekilde konuşurlardı. Onun konuşmasına doyum olmazdı. O kadar net ve berrak ifadeler kullanırdı ki, dinleyenler neredeyse kelimeleri sayabilirler ve ezberlemek isteyen ezberlerdi. Peygamber Efendimiz bu güzel konuşmasıyla ilgili şöyle buyurmaktadır: "Allah Teâlâ Hazretleri beni gayet güzel bir şekilde yetiştirdi ve bütün arap lügatlarına vâkıf kıldı."
* Konuşurken bağırıp çağırarak konuşmak, sesi yükseltmek çok kaba bir davranıştır. Hele, anne-baba ile, hoca ile konuşurken sesi yükseltmek caiz değildir. Her zaman nazikâne ve mülayim bir şekilde konuşmak lazımdır.
Rabbimiz, Hucurat sûresinin 2. Âyetinde, sahabelere seslerini Peygamber Efendimizin sesinden fazla yükseltmemelerini emretmektedir. Nur-u Muhammedi mevcuttur. Peygamberimiz'in (s.a.v.) rûhaniyatı Ümmetinin halinden haberdar olmaktadır. Bu bakımdan Mescid-i Nebeviyi ziyaret edenler, o mübarek beldelere gidenler, oralarda seslerini yükseltmemelidirler.
Bu hususla ilgili İlâhî emri ölçü alan İslâm âlimleri, anne-baba, âlim, salih kişiler gibi simaların yanında da sesi yükseltmenin caiz olmadığını belirtmişlerdir.
* Bir cemiyet içerisinde fısıltı ile konuşmak, oradakileri üzer ve şüpheye sevk eder.
Bu bakımdan toplulukta "gizlice konuşmak" caiz görülmemiştir. Bu hususta Rabbimiz meâlen şöyle buyurmaktadır: "Ey îmân edenler! Gizlice konuştuğunuzda, sakın günah işlemek, mü'minlere düşmanlık etmek ve peygambere karşı gelmek üzere fısıldaşmayın. Aranıza iyilik ve takvayı konuşun. Huzurunda toplanacağınız Allah'tan da korkun. "Gizlice konuşmalar şeytandandır; imân edenleri bununla üzmek ister. Halbuki Allah izin vermedikçe şeytan onlara hiçbir zarar verecek değildir. Öyleyse mü'minler yalnız Allah'a tevekkül etsinler." (Mücâdele süresi/9-10)
Bir toplulukta fısıltıyla konuşmak kadar, o toplulukta olanların anlamadığı bir lisanda konuşmak ta doğru değildir. Zira bu durum merak ve üzüntüye sebebiyet verir.
* Konuşurken tartışmaktan sakınmak lazımdır. Hele din konusunda tartışmaktan şiddetle kaçınılmalıdır. Zira haramdır. Şayet muhatap ısrar ediyorsa, o vakit, Kur'ân'a, sünnete, icma ve kıyasa göre doğruyu söyleyip bırakmak lazımdır. Tartışmaya girmemek gerekir. Kişi hakkı anlattıktan sonra, muhatabı münakaşaya girişince, orayı terk etmek gerekir. Terk ederken de dargınlığa yol açmamalıdır.
Din konusunda tartışmanın ne kadar tehlikeli olduğunu belirten şu hadis-i şerife bakalım:
Ebû Hüreyre'den (r.a.) Resûlullah'ın (s.a.v.): "Kur'ân hakkında münakaşa etmek küfürdür" dediği rivayet edildi. (Tergib ve Terhib, c. 1 /195)
* Hayatta çok konuşmamayı, yerinde ve ölçülü konuşmayı prensip edinmek lazımdır. Arkadaşlarını güldürmek maksadıyla çokça konuşanların tehlikeli sözler söylemesi ihtimali çoktur. İyisi mi, boş konuşmaktan geri durulmalıdır.
İbn Ömer (r.a.) Resûlullah'ın (s.a.v.) bu mevzu ile ilgili şöyle buyurduğunu rivayet etmektedir. "Allah'ın zikrinden başka şeyleri çok konuşmayın. Kuşkusuz çok konuşmak kalbi karartır. Allah'tan da en uzak olanlar, kalpleri kara olanlardır." (Tergib ve Terhib, c. 5/440-47)
* Konuşunca hep hakkı ve doğruyu söylemek gerektir.
İbn-i Mes'ud'dan (r.a.) rivayet edildiğine göre Peygamber Efendimiz (s.a.v.) şöyle demiştir: "Doğru sözlülük iyiliğe götürür; iyilik de Cennet'e götürür. Adam doğru söyleye söyleye Allah nezdinde sıddıklar derecesine çıkar. Yalan söylemek fenalığa, fenalık da Cehennem'e götürür. İnsan yalan söyler (durur da), nihayet Allah nezdinde yalancı diye yazılır." (Riyazü's Salihin, c. 1/86)
Burada; "Her söylediğin hak olsun, ama her hakkı söylemeye senin hakkın yoktur", "Her söylediğin doğru olmalı, ama her doğruyu demek doğru değildir" prensiplerini her zaman göz önünde bulundurmak lazımdır.
* Söz söylerken, lafı eveleyip gevelememeli, dolaştırmamak, bir şey istenecekse önceden yağcılık mânâsına gelebilecek sözler söylememelidir. Meramı sözü uzatmadan doğrudan ifade etmelidir.
Konuşurken Uymamız Gereken Ahlâk Kuralları Kısaca Şunlardır:
- Söyleyeceği sözün sonunu düşünerek ona göre konuşmak,
- Dünya ve ahiret için yararı olmayan sözleri söylememek,
- Sözleri ile kimsenin gönlünü kırmamak, konuşurken başkasının sözünü kesmemek,
- İnsanların makam ve şahıslarına göre konuşmak,
- Bir insanı öğerken aşırı gitmemek,
- Büyüklerin yanında yüksek sesle konuşmamak,
- Boşboğazlık, gevezelik etmemek,
- Konuşurken ağzını eğip bükmemek, bilgiçlik taslamamak, başkalarının sözlerinde kusur aramamak,
- Dilini kötü sözlere alıştırmamak, yalan söylemekten, yalan yere yemin etmekten, başkalarının aleyhinde konuşmaktan, koğuculuk yapmaktan, yalan yere söz vermekten sakınmak.
- Başkalarıyla alay etmemek, kimseye kötü bir ad takmamak,
- Söylenmemesi istenen bir sırrı başkalarına söylememek.
Peygamberimiz, kurutuluş yolu nedir? diye sorana şu cevabı vermiştir: «Dilini muhafaza et.» (Riyazü's-Salihin, c.3, s.107)
Ashabdan biri Peygamberimize: Kendim için korkacağım en tehlikeli şey nedir? dedi. Sevgili Peygamberimiz mübarek dilini eliyle tutarak: «İşte budur» (a.g.e., c.3, s.106) buyurdu.
Peygamberimiz (s.a.s.) bir hadisi şeriflerinde de şöyle buyurmuştur: «Allah'a ve âhiret gününe inanan kimse ya hayırlı söz söylesin veya sussun.» (a.g.e., c.3, s.103)
Görülüyor ki, dilimize sahip olmamız, söyleyeceğimiz sözlere dikkat etmemiz çok önemli bir ahlâk kuralıdır