İnsan Beyninin Bölümleri

[SaRey]

…Her şeyi ‘sapasağlam ve yerli yerinde yapan’ Allah’ın sanatı (yapısı)dır (bu).
Şüphesiz O, işlediklerinizden haberdardır. (Neml Suresi, 88)

Beyin ; insan ve hayvan vücudunun kafa yapısında bulunan, merkezi sinir sistemine bağlı olan, ceviz görünümüne ve çok yumuşak , karışık bir yapıya sahip olmakla beraber içinde milyarlarca nöron (sinir hücresi) bulunduran, tüm vücudu (iç organları , hormonları, dolaşım sistemi vs.) kontrol eden , yöneten bir organdır.
Beyin, kafa yapısında bulunan en büyük organdır. Girintili çıkıntılı bir yapısı vardır. Sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreye ayrılır. Beyin ve kafatası arasında bir zar bulunur ve bu zar beyni bütün darbelerden ve sarsıntılardan korur. Beyne duyu organlarından uyarı gelir ve değerlendirir. Gelen uyarılar, problemler ve olaylar düşünülür, uygun olan çözüme karar verilir. Öğrenme dediğimiz olay burada gerçekleşir ve hafıza burada oluşur. Acıkma, susama, uyku gibi faaliyetleri düzenler. Kan basıncını, vücut sıcaklığını dengeler ve hormonların ne zaman salgılanacağına karar verir. Yürümek, konuşmak, ağlamak, gülmek, uyumak gibi daha birçok eylemi de beynimizin kontrolünde gerçekleştiririz.

Beyin, hormon salgılanmasını ve kasların aktive olmasını sağlarken vücudun diğer organlarının da çalışmasını desteklemektedir. Fakat bazı işleri direkt olarak kendisi yapmaz. Bunun için omurilik ve çevresel gangliyonların aracı olması gerekebilir. Tıpkı refleks gibi aniden olan hareketler gibi...
İnsan beyni tek elle kolayca tutulabilir, aşagı yukarı 1.5 kg ağrılığında ve jöle kıvamındadır. Beyin kalın bir kafatası ile korunur ve ince, sağlam ,plastik benzeri zarlar ile sarmalanmıştır (Plotnik,2009).

Beyin üç büyük bölümden oluşur: ön beyin, orta beyin ve arka beyin. Bu bölümler birbirinden farklı görev yaparlar fakat birbirleriyle sürekli haberleşirler. Bir beyne baktığımız zaman gördüğünüz şeyin neredeyse tamamı ön beyindir.
A) Ön beyin; beynin en büyük bölümüdür, sağ ve sol olmak üzere iki tane yarıküreye sahiptir. Geniş bir lif bandı ile birbirine bağlı olan yarıküreler birçok fonksiyondan sorumludur. Bunların arasında öğrenme, bellek, konuşma ve dil, duygusal tepkiler, duyuları hissetme, istemli hareketleri başlatma, plan yapma ve karar verme gibi fonksiyonlar bulunur (Plotnik, 2009).
Ön beyinde talamus, hipotalamus, limbik sistem, serebrum ve beyin kabuğu bulunmaktadır.
Talamus, duyu organlarından gelen nöronların beyin kabuğuyla olan ilişkisini sağlar. Talamusun belirli bir kısmı gözden gelen uyarıcıları alır ve beyin kabuğunun görme ile ilgili bölgesine yansıtır, bir başka kısmı kulaktan gelen sinirsel uyarıcıları işitmeyle ilgili beyin kabuğu bölgesine iletir. Talamustaki üçüncü diğer bir bölgenin işlevi ise omurilikten gelen nöronları beyin kabuğunun dokunma ve bedenin durumunu algılama ile ilgili kısımlarına yansıtmaktır (Cüceloğlu, 2012).

Hipotalamus, talamusla hipofiz salgı bezinin arasında yer alır; son yıllarda en fazla araştırılan beyin kısımlarından biridir. Büyüklüğü küçük bir kesme şeker kadar olmasına rağmen, gördüğü işlemler son derece önemli ve değişiktir. Hipotalamus heyecanın ve arzunun denetlendiği merkezdir. Cinsel davranış, yeme ve içme bu merkezce denetlenir.Vücut sıcaklığındaki değişiklikleri farkeden ve beden sıcaklığını normal tutabilmek için önlemler alan merkez hipotalamusta bulunur. Saldırganlık duygusu ve saldırganlık ifadesi, uyanıklık ve uyku davranışı, iç salgı bezlerinin çalışmalarını denetleyen süreçlerin işleyişi yine hipotalamusta yer alır.
Hipotalamusta yer alan hipofiz salgı bezi, tıpkı bir orkestra şefi gibi, bedende yer alan diğer iç salgı bezlerinin çalışmalarını denetler ve onların birbiriyle uyum içinde işlemesini sağlar (Cüceloğlu, 2012).

Limbik sistem beyin sapının yukarı kısmıyla ön beyin arasında yer alan nöron ağından oluşur. Heyecan yaşantısı, saldırma ve kaçma davranışlarıyla ilişkisi vardır. Limbik sistemin bir kısmının heyecanı yatıştırıcı bir işlevi vardır, başka kısımları ise tam aksine heyecanı kamçılar. Limbik sistemin elektrikle uyarılan bazı kısımları kızgınlık ifade eden davranışlar ortaya çıkarırken diğer kısımları korku davranışını ortaya çıkarır. Limbik sistemlerinde tahribat olan hastalar, eğer dikkatleri hafif dağılırsa biraz sonra ne yapacaklarını hatırlayamazlar. Bu, limbik sistemin bellek fonksiyonlarıyla ilgili olduğunu gösterir (Cüceloğlu, 2012).

Serebrum, insanda en gelişmiş beyin yapısıdır. Beyin sapının üstünde açılmış büyük bir çiçeği andırır ve beynin üstünü tümden örter. Serebrumu örten girintili çıkıntılı yüzeye serebral korteks veya beyin kabuğu adı verilir. Bu, derin girintileri ve katlanmaları olan vadiler oluşturan bir kabuktur ve serebrumun en önemli kısmını oluşturur. Derinliğine bağlı olarak vadilere yarık veya oluk adı verilir.

B) Orta beyin, arka ve ön beyni birleştiren küçük bir yapıdır. Bu bölümde görme ve işitme ile ilgili önemli görevler yapan nöronlar bulunmaktadır. Orta beyin; yemek, cinsellik, para, müzik, güzel yüzlere bakmak ve bazı uyuşturucular(kokain) tarafından uyarılan ödül veya zevk merkezi ; bir ses duyduğunuzda otomatik olarak o yöne dönmek gibi görsel ve işitsel reflekslerle ilgili bölümler ve duyulardan gelen bilgileri işlemeye hazır olması için beyni uyaran retiküler (ağsı) bir yapıdan oluşur (Plotnik,2009).
Beyin sapı, beynin üç bölgesiyle yani ön, arka ve orta beyinle sürekli iletişimde halindedir. Buradaki nöronların çoğunluğu belli bir kontrole sahip olmayan, otomatik hareketleri yani refleksleri kontrol eder.

C) Arka beyin, otonom sinir sistemini kontrol eder. Kalp atışı, kan basıncının düzenlenmesi, nefes alış verişimiz vs. Arka beyin, 3 belirgin yapıdan oluşur: pons , medulla ve beyincik(serebellum).
Pons, beyin ve omurilik arasındaki mesajları birbirine bağlayan köprü vazifesi görür. Pons ayrıca uyku ile ilgili kimyasal maddeleri üretir (Cirelli et al., 1996).
Medulla; omuriliğin üst kısmında bulunur ve nefes almak, kalp atışları, kan basıncı gibi bazı hayati refleksleri kontrol eder. Aşırı miktarda alkol, eroin gibi uyuşturucular, medulla hücrelerinin işlevlerini bastırır ve nefes alımının durmasıyla ölüme neden olur (Plotnik, 2009).
Beyincik; beynin en arkasında ve altında yer alır, motor hareketleri koordine etmekten sorumludur, ancak istemli hareketleri başlatmaz. Beyincik ayrıca spor yaparken veya oyun oynarken gerekli olan zamanlı motor tepkilerini gerçekleştirmekten, otomatik veya davranışsal öğrenmeden, yani klasik şartlanma denilen ve bir işaret verildiğinde gözünüzü kırpmanızı sağlayan hareketlerden sorumludur (Hazeltine ve Ivry, 2002 ; Spencer ve diğ., 2003)

Tuğba Bayram