İlk Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık

[SaRey]

a. Devlet ve Memleket Yönetimi
İlk Türk devletlerinin başında kağan, hakan, han gibi unvanlar kullanan Tanrı tarafından görevlendirildiğine inanılan, geniş yetkilere sahip bir hükümdar bulunurdu. Hükümdara, kurultay adı verilen bir meclis yardımcı olurdu.
Kurultaya hükümdar ailesi, boy beyleri, devlet ileri gelenleri ile hükümdarın eşi hatun (katun) katılırdı. Kurultayda askerlik, savaş, barış,vergiler gibi önemli devlet işleri görüşülürdü. Alınan kararlar hükümdar tarafından onaylanırsa yürürlüğe girerdi.
Ülke, hükümdar ailesi tarafından paylaşılarak yönetilirdi. Hükümdar ailesinden olan bütün erkeklerin hükümdarlık hakkı bulunurdu. Bu durum devletin çabuk yıkılmasına neden olmuştur.
Ülke töreye göre yönetilirdi. Töre Türk gelenek görenekleriyle hükümdarın koyduğu kanunlar ve kurultayda alınan kararlardan oluşurdu. Cezalar genelde sert olup hapis cezaları pek verilmezdi.
Türk devletlerinde ordu ve askerlik önemliydi. Ordu Mete zamanında uygulanan onluk sisteme göre düzenlenirdi. Disiplin çok önemliydi. Ordunun tamamına yakını atlıydı. Bu nedenle seferde ve savaşta çok hızlı hareket ederlerdi.

b. Din ve İnanış
Türkler arasında Şamanizm inancı yaygındı. Ölüler için Yuğ denilen törenler yaparlardı. Öldükten sonra yaşamın devam ettiğine inanılırdı. Bu nedenle ölünün bazı eşyaları yanına konulurdu.
Ölen kişinin mezarı çevresine öldürdüğü düşman kadar Balbal denilen taş dikilirdi. Uygurlar zamanında Mani ve Budizm dinleri de Türkler arasında yaygınlaşmıştır.

c. Sosyal ve Ekonomik Yaşam
Türkler başlangıçta göçebe bir yaşam sürüyor, hayvancılıkla geçiniyorlardı. Uygurlar zamanında halkın önemli bir kısmı yerleşik yaşama geçti.
Türklerde aile toplumun temeliydi. Bir çadır halkı aileyi oluştururdu. Genelde anne, baba ve çocuklardan oluşurdu. Türklerde tek eşle evlilik esastı. Devlet yönetiminde olduğu gibi sosyal yaşamda da Türk töresi geçerliydi. Türklerde sınıf ayrılığı yoktu. Köle sınıfı da oluşmamıştır.
Türkler başlangıçta hayvancılıkla uğraşmışlardır. Bunun yanında göl ve ırmak kenarlarında tarım da yapılır, buğday, arpa, mısır gibi tarım ürünleri yetiştirilirdi.
Uygurlar zamanında yerleşik yaşama geçişin hızlanması tarım ve ticaretin hızlanmasına ve yaygınlaşmasına yol açmıştır. Türkler ticarete de önem vermişler, İpek Yolu'na hakim olmak için sık sık Çinlilerle savaşmışlardır.

d. Yazı, Dil ve Edebiyat
Türkler Göktürkler dönemine kadar kendi yazılarını kullanmamışlardır. Göktürkler ilk Türk alfabesini bulup kullanmışlardır. En önemli eserleri Türk tarih ve edebiyatının ilk yazılı örnekleri olan Orhun Kitabeleri’dir.
Uygurlarında kendilerine ait bir alfabeleri vardır. Uygurlar matbaanın ilkel şeklini bularak kitap basmışlardır.
Türklerde sözlü edebiyat da çok gelişmişti. Özellikle destanlar önemli bir yer tutardı.

e. Bilim, Sanat ve Mimari
Türklerin ilk dönemlerinde bilimsel çalışmalar yaptığı pek bilinmemekle birlikte On İki Hayvanlı Türk Takvimini bulup kullanmaları onların astronomi bilimine ilgi duyduklarının kanıtıdır.
Uygurlar zamanında bilim alanında önemli ilerlemeler sağlanmıştır. Uygurlar pamuktan kâğıt yapmışlar, matbaanın ilkel şeklini bulmuşlardır.
Türkler başlangıçta göçebe bir yaşam sürdüklerinden sanat eserlerini genelde taşınabilir malzemelerden yapıyorlardı. Kemerler, silahlar, at koşum takımları, kılıçlar, halı ve kilim dokumaları bunların başlıcalarıydı.
Uygurlar zamanında yerleşik yaşama geçilince saraylar, tapınaklar, evler yapıldı. Bunların içi çeşitli resim ve heykellerle süslendi.
Dokumacılık, demircilik ve halıcılık Türklerin geliştirdikleri el sanatlarıdır.

eğiticibilgi