Türkler'in İslâm Medeniyetine Katkıları

[SaRey]

Türkler, Müslüman oluşlarının daha ilk yıllarından itibaren İslam kültür ve medeniyetini yüceltmek için çalışmaya başladılar. Emeviler ve Abbasiler döneminde yüksek bir seviyede olan İslam Medeniyeti, Türklerin ilim, kültür ve sanat alanında ortaya koydukları eserlerle daha da yüksek bir seviyeye çıkmıştır.
Türkler İslâm medeniyetine hangi alanlarda katkıda bulunmuşlardır?
Türklerin kurdukları medreselerde tefsir, hadis, fıkıh, kelam, tasavvuf gibi dinî ilimlerle, matematik, astronomi, tıp, fizik gibi müspet bilimler alanında da çalışmalar başlatılmıştır. Buralardan Ebu Hanife, Maturîdi, Zemahşerî, Razî gibi din alimleri, Harezmi, Bîruni, Uluğ Bey, Ali Kuşçu gibi müspet ilimlerle ilgilenen bilim adamları yetişmiştir. Şimdi bunları kısaca tanıyalım;

DİNÎ İLİMLER ALANINDA YETİŞMİŞ ALİMLER
Ebu Hanîfe
Asıl adı Numan olan Ebu Hanîfe, dinî bilimler alanında geniş bir bilgiye sahiptir. Akla ve mantığa çok önem vermiş, kıyas metodunu geniş bir şekilde uygulamıştır. Fıkıh aylanındaki görüşleri zamanla bir ekol hâlini almış ve Hanefî mezhebi olarak anılmıştır.
Maturidî;
Semerkant’ın Maturid bucağında dünyaya gelmiştir. Ehli Sünnet mezhebinin itikadi (inanç) konularındaki esaslarını ortaya koymuştur. Kelam ve tefsir konularında eserler vermiştir.
Zemahşerî;
Asıl adı Mahmut’tur. Harzem’e bağlı Zemahşer’de doğmuştur. Tefsir, edebiyat alanında yetişmiş büyük bilginlerdendir. Keşşaf isimli tefsiri büyük ün yapmıştır.
Raz’i;
Fahrettin Raz’i olarak da bilinir. Rey Şehri’nde dünyaya gelmiştir. Büyük bir kelam alimidir. Tanınmış eseri Mefatihu’l Gayb’dır.

MÜSPET (FEN) İLİMLERİ ALANINDA YETİŞMİŞ ALİMLER
Harezmî;
İlk büyük Müslüman Matematikçi’dir. Türkistan’da dünyaya gelmiştir. Matematiğin yanında astronomi, coğrafya ve takvim konularında da orjinal buluşları vardır. Harezmî Latin dünyasında Algorismus adıyla tanınır. Cebir diye adlandırıylan Matematik dalı da onun tarafından yyazılmış olan bir kitabın başlığındaki el-cebr kelimesinden gelmektedir.
Biruni;
Harzem’in Kas kasabasında doğmuştur. Fizik, matematik, astronomi, tarih, coğrafya, eczacılık, gibi dallarda eserler vermiştir. Ünlü bilim tarihçisi Sartoy onun yaşadığı asra Biruni asrı adını vermiştir. Biruni’nin bilime pek çok katkıları olmuştur.
Uluğ Bey;
Bu ünlü Türk bilgini Semerkant’ta bir rasathane kurdu ve ansiklopedik tarzda önemli bir eser hazırladı. Uluğ Bey eski astronomi ile modern astronomi arasında bir halka sayılır. Uluğ Bey bir çok Türk bilgininin yetişmesine yardımcı olmuştur.
Ali Kuşcu;
Fatih Sultan Mehmet döneminin gözde bilim adamlarından birisidir. Uluğ Beyin öğrencisidir. “Uluğ Bey Zici” diye adlandırılan cetveller üzerinde bir açıklama ( şerh) yazdı. Bu açıklama Zic’deki sav (tez) başlarının ispatını yüksek matematikle yaptığı için büyük önem taşımaktadır. Türkler İslam inancını sanat eserlerinde somutlaştırmış, sanatla İslam’ı kaynaştırmışlardır. İslam sanatlarında, sonsuzluk ifade eden girift çizgiler,soyut kavramlar kullanmışlardır.

İslam sanatları nelerdir?
İslam sanatları: Mimari, tezyinat, minyatür, tezhip, güzel yazı (Hüsnü hat) edebiyat ve musiki gibi bölümlere ayrılır.Türkler bu sanat dallarında ünlü sanatçılar ve ölmez sanat eserleri bırakmışlardır. Mimari Türkler yaptıkları cami, medrese, çeşme, saray, köprü gibi her türlü yapıda ihtiyaç ile sanat zevkini ve güzellik duygusunu ön planda tutmuşlardır. Bu eserlerde tezyinat(süsleme) sanatına da önem vermişler ve çok güzel eserler ortaya koymuşlardır. Konya ince minareli, Erzurum’daki Yakutiye ve çifte minareli medreseler, Selimiye ve Süleymaniye camileri vb daha nice eserler Türk mimarları tarafından yapılmıştır. Bunların en tanınmışı da Mimar Sinan’dır.

Minyatür, Türklere has bir sanattır. İslam alemine Türkler vasıtasıyla yayılmıştır. Nakşi, Levni ve Nigari, Türklerin bu alandaki ünlü minyatürcüleridir. Tezhip (süsleme), Kitap kenarlarının ve satır aralarının altın tozu, çiçek ve nakışlarla süslenmesidir.
Güzel yazı (hüsnü hat), bir çizgi sanatı olarak doğan ve Arap harşeriyle yazı yazma sanatı olarak gelişen, kufi, sülüs, nesih gibi çeşitleri olan sanattır. Güzel yazı yazanlara hattat denir. Bu sanat Türk hattatlarla en parlak dönemini yaşamıştır. Hafız Osman, Karahisari, Mustafa Rakım gibi ünlü hattatlar yetişmiştir.
Edebiyat: Türklerin bu alanda da İslam’a büyük hizmetleri olmuş, dinî konuları Türkçe işleyerek insanlara, İslam’ı sevdirmişlerdir. Hoca Ahmet Yesevî, Hacı Bektaş Veli ve Yunus Emre gibi din büyükleri yetiştirmişlerdir. Türkler 600 yıldan fazla İslam’ın bayraktarlığını yapmış, gittikleri her yere de Türk-İslam medeniyetinin izlerini ve eserlerini bırakmışlardır.

İlhami Sazak